Abdurrauf Abdurrahim oğlu Fıtrat (1886-1938)
Abdurrauf Fıtrat, 20. yüzyılda özelde Türkistan’ı genelde İslam dünyasını, tecdid yaparak kurtarma bilinci ve sorumluluğu ile çalışan öncülerdendir. Türkistan ceditçilik hareketinin tanınmış şahsiyetlerinden, modern Özbek edebiyatının kurucu simalarından, dramaturg/dramatör, naşir, şair, âlim olan Fıtrat 1886 yılında bugünkü Özbekistan cumhuriyetinin Buhara şehrinde tacir ziyalı (aydın) bir ailede doğdu.
1909’da Buhara gençleri “Terbiye-i Etfal” adında gizli bir teşkilat kurarlar. Bu teşkilatın esas amacı, halktan toplanan yardımlarla siyasi ve sosyal alanda eğitim aldırmak için İstanbul’a öğrenci göndermektir. 1909-1913 yıllarında İstanbul’a gelen öğrencilerin en kabiliyetli ve bilgili olanlarından birisi Fıtrat’tır. Türkiye’de, İstanbul Darulfünûn’da tahsil gördü. Burada arkadaşlarıyla birlikte “Buhara Talim-i Maarif Cemiyeti”ni kurdu. O, I. Rus ihtilalinin (Meşrutiyet) kudretli seslerinin (M. Gorki, V. Mayakovski, A. Blok, S. Yasenin gibi) uyanmaya başladığı 1910’lu yıllarda İstanbul’da yayımladığı Münazara ve Seyyah-ı Hindi gibi toplumsal konulu, heyecanı yüksek, tartışmalı eserlerle edebiyat dünyasına kendisini kabul ettirdi. Sayha adlı eserinde azimle yoğrulmuş vatanperver şiir özelliği taşıyan parçalarıyla Özbek Türk’ünün fiilî hak, hukuk ve özgürlük mücadelesinin altyapısını hazırladı.
Fıtrat 1908 Buhara (ortada)
Fıtrat 1919-20 yıllarında Afganistan hükümetinin Taşkent Büyükelçiliği’nde tercüman olarak çalıştı. “Turan”, “Buhara-i Şerif”, “Ayna” gibi gazete ve dergilerin kurulmasına öncülük etti.
Türkistan’da dil, edebiyat, sanat meseleleriyle ilgilenen “Çağatay Gürüngü” adlı teşkilata başkanlık yaptı. Buhara Emir’ine yazılan ültimatom onun kaleminden çıkmıştır. Buhara Halk Cumhuriyeti’nde Halk Maarif Nazırlığı yaptı, çeşitli pozisyonlarda yönetici olarak çalıştı.
1923-1924 yıllarında Leningrad ve ardından Moskova’da yaşadı. Özbek aydınları içinde ilk olarak profesör unvanı alan odur. İlk olarak yüksek lisans öğrencilerine danışmanlık yapmıştır. Buhara’da ilk müzik okulunu açtı. Gençlik yıllarında “Micmar”, sonraki yıllarda “Fırat” mahlasıyla eser verdi. Fıtrat; ansiklopedik bilgi ve yüksek sanat yeteneğine sahip birisi idi.
Fıtrat’ın “Muhtasar İslam Tarihi” (1915), “Rozeler”, “Şeytan’ın Tanrı’ya İsyanı” (1924), “Kıyamet” gibi eserleri dinî konularda yazılmıştır. (Bu eserlerden ilki İslam için olumlu, diğerleri ise ateist ruhla İslamiyet ile mücadele için yazılmıştır).
1930’lu yıllar Sovyetler birliğinde yaşayan Türkler için karanlık bir dönemdir. Bu dönemde Sovyet idaresi altındaki Türk coğrafyasında vatansever ve halkının bağımsızlığına taraf olan aydın, düşünce adamı, din adamı, şair, yazar, gazeteci, fikir adamı, eli kalem tutan okur-yazar kimseler -çoğu mahkeme bile edilmeden- üstelik halk düşmanı(!!!) iftirası atılarak kurşuna dizilip katledilir. Abdurrauf Fıtrat, 24 Nisan 1937’de tutuklanmış, yukarıda sıralanan sebeplerden dolayı –ki bunların hepsi asılsız suçlamalar ve iftiralardır– 4 Ekim 1938 tarihinde kurşunlanarak öldürülmüştür.
